Interview Jolanda den Heijer ‘Onzichtbaar’

‘Onzichtbaar’ is gebaseerd op een waargebeurd verhaal over een jeugd van mishandeling en verwaarlozing. Demi groeit op in een schrijnende thuissituatie met een psychisch zieke moeder en stiefvader. De situatie wordt uiteindelijk onhoudbaar en Demi wordt gedwongen te vertrekken. Ze komt terecht bij Jeroen, die in eerste instantie de rol van hulpverlener op zich neemt. Maar al snel groeit deze scheve relatie uit tot een eenzijdige liefdesrelatie. Jeroen maakt flink misbruik van de situatie en dwingt de 17-jarige Demi uiteindelijk tot het werken in een nachtclub, waardoor hij zijn schulden kan betalen. Hier maakt Demi kennis met lotgenoten, maar ook met de meest gewelddadige mannen.

Bestel hier het boek 'Onzichtbaar'

In ‘Onzichtbaar’ lezen we hoe de jeugdinstanties geen vat krijgen op de jonge Demi, waardoor haar schrijnende situatie gigantisch uit de hand loopt. Dit probleem is helaas niet alleen fictief. Uit eigen ervaring weet Den Heijer dat jeugdinstanties in onze huidige maatschappij vaak tekort schieten als het gaat om het herkennen van kindermishandeling. Uitgeverij Palmslag vroeg Jolanda naar haar boek, haar motivatie en haar opvattingen over de tekortkomingen binnen de jeugdzorg in Nederland.

Veel slachtoffers, die traumatische ervaringen hebben meegemaakt zwijgen over hun mishandeling of misbruik. Wat heeft jou ertoe gezet om toch jouw boek te schrijven en uit te geven?

“Ik heb zelf kennis moeten vergaren over mijn gevoel. Waarom voel ik me zoals ik me voel en blijft dit zo? Waar loop ik tegenaan in relaties en op werk? Ik bleef vanuit de schade denken en kijken, de schade die mij is aangedaan. Alle keuzes die ik maakte kwamen voort uit misbruik, uit schuldgevoel, uit schaamte. Als je daarin blijft zitten, kun je niet volop genieten van het leven. Toen wist ik: als ik er nu niets aan doe, blijft mijn leven aan een zijden draadje hangen. Om mezelf te helpen en mijn beschadigingen te analyseren, ben ik begonnen met het schrijven van Demi’s verhaal. Het schrijven hielp me om bepaalde dingen en gedragingen te herkennen, waardoor ik mezelf beter ben gaan begrijpen. Ik durfde hierdoor mijn eigen pijn aan te gaan en mijn muurvaste patronen te doorbreken. Daarnaast ben ik ook een opleiding als traumaseksuoloog gaan volgen. Door dit proces kon ik het verleden beter van me af zetten en daardoor meer in het heden leven. Meer genieten van het nu. Met het boek wil ik anderen helpen en inspireren dit ook te doen.”

In ‘Onzichtbaar’ lijken de hulpinstanties Demi niet te kunnen helpen. Waar gaat het volgens jou mis bij de hulpverlening van de kinderen in benarde thuissituaties?

“Allereerst wil ik graag duidelijk maken dat mijn boek niet bedoeld is om jeugdzorg aan te vallen. Wat ik zie ten opzichten van 30 jaar geleden is dat er alleen een verandering heeft plaats gevonden in de volgorde van hulpverlening. Er wordt nu eerst naar het kind gekeken, die vaak nog steeds loyaal is naar ouder of verzorger. Vervolgens kijken we naar de ouder die vanuit hun perspectief vaak al vast zitten en automatische in een defensieve houding schieten, doordat ze zich bedreigd of gekwetst voelen. Ze gaan dan vaak in hun kracht staan om hun muur overeind te houden. Voor de hulpverlener is het daarom lastig om in een korte tijd een juiste beslissing te maken, ook omdat ze vastzitten in protocol en regelvoering. Het gevaar is dan dat er in een te korte tijd verkeerde beslissingen genomen worden, waar uiteindelijk geen van de partijen goed uitkomt. Een win/verlies mode die voor niemand goed is en uiteindelijk zelfs tot meerdere verliezers leidt. Wat ik belangrijk vind en voor mij veel meer waarde heeft, is dat we kijken naar het hele gezin en het systeem waarin het vaak vastzit. Er speelt vaak veel meer op de achtergrond. Soms een oude pijn vanuit het verleden.”

“Ik heb terugkijkend op mijn leven en kijkend naar de huidige maatschappij, wat ideeën die jeugdzorg zou kunnen toepassen.”

Welke ideeën zijn dit dan zoal?

“Ouders kunnen het probleem zelf niet oplossen, anders was het probleem in eerste instantie niet zo groot geworden. Ze hebben de mogelijkheden niet om zichzelf, en daarmee het gezin, op het goede pad te krijgen. De zorginstanties zouden met het hele gezin moeten samenwerken om een beter leefomgeving te creëren voor kind en ouder. Natuurlijk moet er afzonderlijk geluisterd worden naar kind en ouder, maar het is ook belangrijk om het gezin als geheel te zien. Dan kun je de ouders en het kind de ‘tools’ geven om aan zichzelf te werken en daarmee de gezinssituatie te verbeteren.

Geef het kind en de ouder wat het nodig heeft. Er bestaat geen Quick fit behandeling voor iets wat fundamenteel meer aandacht eist. Ik ga voor maatwerk. Geef ieder het gevoel, zowel ouder als kind dat het gezien en gehoord wordt.

Daarmee haal je ook gelijk de dualiteit tussen ouder en kind weg maar ook die van de hulpverlener die er vaak als scheidsrechter tussenin zit. We zijn toch alleen maar gebaat bij zoveel mogelijk samenwerking wat tenslotte ten goede komt aan de relatie tussen ouder en kind. Mocht er geen samenwerking tot stand komen dan is het verstandig om te werken vanuit de veiligheid van het kind. Dit staat natuurlijk altijd voorop.”

Hoe zouden kinderen en ouders volgens jou de kennis moeten vergaren om een goede leefomgeving te creëren?

“Allereerst zou ik naar de kinderen willen kijken. Kinderen in een onveilige thuissituatie trekken het erg op zichzelf. Ze hebben het idee dat het hun eigen schuld is. Dat zij de oorzaak van alle problemen zijn. Deze kinderen moet geleerd worden hoe een ‘normale’ thuissituatie eruit ziet, waardoor ze abnormale thuissituaties kunnen herkennen en beoordelen. Kinderen uit ‘probleemgezinnen’ hebben vaak geen idee hoe een normale thuissituatie eruit zou moeten zien. Dit zou bijvoorbeeld heel goed op school gedoceerd kunnen worden. Het moet namelijk niet persoonlijk aan het kind worden gevraagd. Dan slaat het kind dicht en komt schaamte, schuldgevoel en de loyaliteit voor hun ouders naar boven. Door (kwetsbare) onderwerpen klassikaal bespreekbaar te maken, ontdekken kinderen hoe het er bij anderen thuis aan toe gaat en hebben ze vergelijkingsmateriaal om vanuit hun vaste kader breder te leren kijken. Kinderen moeten het onderscheid leren kennen wat van hun is en wat van hun ouders. Door deze kennis krijgen kinderen de mogelijkheid om in interactie te gaan en zo beter te leren omgaan met hun eigen gevoelens zonder zich hiervoor te schamen”

Hoe zie je dit voor je bij mensen die niet meer op school zitten, bijvoorbeeld de ouders?

“Ik vind het sowieso goed om ‘taboe’ onderwerpen als misbruik en zelfmoord te bespreken, zodat er meer kennis komt over dit soort thema’s. Bovendien haal je schaamte van de slachtoffers weg door het vaker te bespreken. Je kan dit bijvoorbeeld bespreekbaar maken door middel van coaching. Natuurlijk is coaching een breed begrip, echter het aanwijzen van een of meerdere vertrouwenspersonen binnen een bedrijf zou hierin kunnen helpen. Deze vertrouwenspersonen moeten dan wel getraind en opgeleid worden in het herkennen van signalen van mensen die een “taboe” onderwerp met zich meedragen. Het is bijzonder om je te realiseren dat dit soort problematieken in alle lagen van een bedrijf kunnen voorkomen. Ik bedoel hiermee, dat een CEO in dit soort situaties niet anders is dan een medewerker van de werkvloer. Een uitlaatklep of iemand die gewoon naar je luistert, is in dit soort situaties voor iedereen binnen welke laag van het bedrijf dan ook een mogelijke steun.”

“Helaas heb ik het idee dat veel mensen zich wegdraaien, omdat ze er niets mee te maken willen hebben. Ze willen een ‘leuk’ leven leiden ver van deze kwesties. Dat kan niet. Het zit diepgeworteld in onze samenleving. Je buurvrouw, een collega op werk, de verkering van je zoon, er is altijd wel iemand in jouw directe omgeving die ermee te maken heeft, of heeft gehad. Maak het bespreekbaar!
Traumatische ervaringen zijn heel lastig om te delen, maar misschien wordt het iets makkelijker als de schaamtecultuur eromheen verdwijnt. Ik geloof in de cirkel van invloed. Laten we niet onderschatten wat we als samenleving kunnen betekenen voor een veilige toekomst voor onze kinderen. Als ik voor één persoon degene kan zijn die ik vroeger zelf nodig had, hoeveel meer kunnen we dan betekenen als we er met z’n allen zijn voor deze kinderen."

Bestel hier het boek 'Onzichtbaar'