Het ruisen van de tjemara's

"De Jap komt naar buiten, hij moet de poort openmaken. Maar hij gaat niet zoals altijd naar rechts, hij loopt naar links, recht op hen af.
Ik zie zijn tanden glinsteren, hij neemt grote stappen, zijn voet schiet uit. De mand vliegt door de lucht. Als een vlinder fladdert het lege ding op de grond. De Jap is zo vlug. Ik denk ‘rennen Mammie, ren weg.’ Maar ze staat daar aan de grond genageld.”

In de autobiografische roman Het ruisen van de tjemara’s kijkt Ciska Feekes terug op haar kindertijd in Nederlands-Indië en haar gevangenschap in Jappenkampen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Herinneringen en ervaringen leren de lezer meer over haar en hoe ze is geworden tot wie ze nu is.

Twee gedeeltes
Het ruisen van de tjemara’s valt in twee delen uiteen: in deel één neemt Feekes de lezer mee op haar reizen als bioloog en haar terugreis naar Nederlands-Indië, in het tweede deel vertelt ze haar verhaal door de kinderogen van vroeger. Het boek staat vol met gedetailleerde, realistische beschrijvingen van de cultuur en de natuur in Nederlands-Indië.

Banjoebiroe (10)
De auteur heeft grondig onderzoek gedaan naar het Jappenkamp waar ze zelf lange tijd ondergebracht was en waarvan de meeste herinneringen naar boven kwamen: Banjoebiroe (10).
Over dit specifieke, grote kamp is vrij weinig geschreven. Er zijn wel ooggetuigenverslagen, maar weinig ervan is vertaald naar proza. Het boek is in dat opzicht uniek en draagt bij aan de beeldvorming van de Japanse bezetting en het leven in kampen. Het vult in dat opzicht een gat voor zowel oudere als jongere generaties die meer willen weten over die tijd.

De terugtocht
In het eerste deel van het boek - ‘De terugtocht’ - neemt de auteur de lezer mee op haar reizen als bioloog. Voordat de herinneringen vervagen, wil ze haar verleden vangen. Aan de hand van flashbacks van haar leven en reizen naar Zuid-Amerika en uiteindelijk een ‘terugreis’ naar voormalig Nederlands-Indië in Azië, krijgt de lezer langzamerhand een compleet beeld van de hoofdpersoon en hoe haar leven als klein meisje daar was tijdens, voor- en nadat de oorlog begon. Ze licht stukje bij beetje de sluier op hoe ze haar verloren kindertijd heeft ervaren en aan welke personen en familieleden ze zich moest vastklampen om die tijd ongeschonden door te komen. Maar ook hoe die ervaring haar later vormde tot wie ze nu is.

Kinderogen
In het tweede deel vertelt de auteur haar verhaal door de kinderogen van toen. In korte verhalen beschrijft ze wat ze meemaakt en hoe dat als kind op haar overkomt. Zoals een kind het zou doen, voorziet ze haar gebeurtenissen niet van commentaar; ze vertelt het gewoon zoals ze het zich herinnert. Daardoor blijven haar observaties puur en zonder overbodige afleidingen.

Stukje bij beetje
Feekes heeft jaren aan haar boek Het ruisen van de tjemara’s gewerkt. De herinneringen aan de kindertijd kwamen stukje bij beetje en riepen steeds weer nieuwe vragen op hoe die werkelijkheid toen was. Veel tijd heeft ze daarom ook besteed aan aardrijkskundig en historisch onderzoek en het praten met mensen die net als zij in dezelfde kampen hebben gezeten.